وصیت
احکام وصیت
وظایف وصی
انتخاب وصی یکی از مهمترین مواردی است که هنگام وصیت کردن باید به آن توجه کرد. همچنین وصی در امور دینی موصی، طبق صلاحیت ها و اختیاراتی که موصی(وصیت کننده) به وصی واگذار نموده است وظایفی دارد که باید به آن وظایف و تعهدات وفادار بماند که در ذیل بدان اشاره می شود:
الف) پرداخت مخارج واجب متوفی از اصل مال میت
- مخارج میت نظیر هزینه‌های کفن و دفن در شأن متوفی (به دور از اسراف و مخارج غیر ضروری)
- پرداخت دیون و بدهیهای متوفی به مردم
- پرداخت حقوق واجب مالی شرعی که در زمان حیاتش پرداخت نشده (نظیر خمس و زکات و کفارات )
- پرداخت هزینه نیابت حج (درصورتیکه متوفی مستطیع بوده و به حج نرفته باشد)
نکته 1: هزینه های مراسم ختم و اضافی بر شأن متوفی اگر به آن وصیت شده باشد از ثلث پرداخت می‌شود و در غیر وصیت نمی‌توان از اموال متوفی پرداخت کرد.
نکته 2 : آخرین خمسی که از مال متوفی پرداخت می‌شود خمس منافعی است که از زمان سال خمسی تا زمان مرگ او حاصل شده و محاسبه و پرداخت آن بر عهده وصی میباشد.
نکته 3 : اگر متوفی در زمان استطاعت حج اقدام به نام نویسی حج کرده باشد و تا زمان مرگش نوبتش فرارسد مستطیع نبوده و بر وصی پرداخت هزینه نیابت حج واجب نیست.
ب) پس از پرداخت هزینه های فوق الذکراگر مالی اضافه آمد به ترتیب زیر هزینه می‌گردد:
- اگر متوفی وصیتی داشت نهایتا از ثلث مال باقیمانده را در مصارف وصیت هزینه می‌کند و اگر هزینه های وصیت بیشتر از ثلث بود نیازمند اجازه ورثه میباشد.
- باقیمانده از هزینه‌های فوق مطابق سهام ارث میان ورثه تقسیم می‌شود
طبقات وراثت
طبقات وراث و سهم هر یک از آنها از ارثیه متوفی
بعد از فوت هر شخص، یکی از مسایل حقوقی که بازماندگان را درگیر می کند و مقوله تقسیم ارث یا ماترک (ترکه) است. در جریان تقسیم ارث، تعیین افرادی که می توانند از ماترک متوفی ارث سهمی داشته باشند بسیار مهم است و باید تعیین شود که چه کسانی بعد از متوفی صاحبان اموال وی هستند. در واقع افراد به موجب روابط نسبی (پیوند خونی) یا روابط سببی (ازدواج) از متوفی ارث می برند. پیش از آنکه به طبقات ارث و سهم هر یک پرداخته شود ابتدا لازم است تعریفی از ارث و ارائه داده شود.
ارث چیست؟
ارث به مال یا اموالی گفته می شود که چه به صورت پول، زمین، ملک، ماشین و … (منقول و غیر منقول) ، بعد از مرگ هر شخص برای بازماندگان به جای گذارده می شود. اصطلاح دیگر با عنوان ماترک نیز به همین معنا است.
طبقات وراث
قانون از طبقات وراث سخن گفته است و در این طبقه بندی از ۳ طبقه وارث نام برده است که هر یک از این طبقات خود درجه بندی دارند (ماده ۸۹۲ قانون مدنی)
طبقه اول
درجه اول: پدر، مادر، فرزند
درجه دوم: نوه
درجه سوم: نبیره
طبقه دوم
درجه اول: خواهر، برادر، پدر بزرگ، مادر بزرگ
درجه دوم: فرزندان خواهران، فرزندان برادران، جد و جده
طبقه سوم
درجه اول: عمه، عمو، دایی، خاله
درجه دوم: فرزندان عمه، فرزندان عمو، فرزندان دایی، فرزندان خاله
در تقسیم ارث، اولویت با درجه اول در طبقه اول است و در صورتی که هر یک از طبقات و درجات وجود نداشته باشند، طبقه و درجه بعدی در اولویت ارث بردن از متوفی قرار می گیرند (ماده 863 قانون مدنی).
نکته: همسر متوفی در صورتی که در زمان فوت متوفی، در قید حیات باشد در کنار تمامی طبقات از متوفی ارث می برد.
نکته: در ازدواج موقت، ارثی به زوجین تعلق نمی گیرد، مگر اینکه در شرایط ضمن عقد نکاح قید شود. در صورتی که فرزندی حاصل از ازدواج موقت وجود داشته باشد، همچون سایر فرزندان متوفی از وی ارث می برد.
نکته: در صورتی که متوفی هیچ وارثی نداشته باشد، تصمیم گیری در خصوص اموال متوفی به دولت واگذار می شود (ماده 866 قانون مدنی و ۳۲۷ قانون امور حسبی).
سهم هر یک از وراث
باید استحضار داشته باشید که پدر و مادر متوفی از جمله افرادی هستند که در طبقه اول ارث، به همراه همسر و فرزندان متوفی ارث می برند. بنابراین در تقسیم ترکه، سهم پدر بزرگ و مادربزرگ، به فرض فوت پدر یا مادر، یک ششم از ترکه متوفی است.
جدول سهم
جدول سهم‌الارث طبقه اول
| وراث | میزان سهم‌الارث | توضیحات |
|---|---|---|
| پدر یا مادر یا یک اولاد | تمام اموال به او می‌رسد | در صورتی که هر یک از این افراد تنها وارث باشند |
| پدر و مادر | مادر: اگر متوفی فرزند یا بیش از یک برادر نداشته باشد: یک سوم اموال اگر متوفی دو برادر یا چهار خواهر یا فرزند داشته باشد: یک ششم اموال پدر: در هر دو صورت مابقی اموال به پدر می‌رسد | |
| پدر، مادر و یک دختر | پدر: یک ششم مادر: یک ششم دختر: سه ششم | |
| پدر یا مادر و یک دختر | پدر یا مادر: یک ششم دختر: سه ششم | |
| پدر و مادر و چند دختر | پدر: یک ششم مادر: یک ششم دختران: چهار ششم | |
| پدر و مادر و چند دختر | پدر یا مادر: یک ششم دختران: چهار ششم | |
| پدر و مادر یا یکی از آنها و پسر و دختر | پدر: یک ششم مادر: یک ششم | مابقی اموال به نسبت پسر دو برابر دختر تقسیم می‌شود |
| پدر و مادر یا یکی از آنها و یک یا چند پسر | پدر: یک ششم مادر: یک ششم | مابقی اموال به پسر یا پسران به ارث می‌رسد |
| زوج یا زوجه در کنار وراث طبقه اول | زوج یا وجود اولاد: یک چهارم بدون اولاد: یک دوم زوجه با وجود اولاد: یک هشتم بدون اولاد: یک چهارم | زوج از عین ماترک ارث می‌برد زوجه از بهای اموال غیرمنقول و عین اموال منقول ارث می‌برد |
جدول سهم‌الارث طبقه دوم
| وراث | میزان سهم‌الارث | توضیحات |
|---|---|---|
| پدر بزرگ یا مادربزرگ، خواهر یا برادر (منحصرا) | تمام اموال به وی می‌رسد | |
| پدر بزرگ و مادربزرگ پدری (منحصرا) | پدربزرگ دو برابر مادربزرگ پدری ارث می‌برد | |
| پدربزرگ و مادربزرگ مادری (منحصرا) | پدربزرگ و مادربزرگ به طور مساوی ارث می‌برند | |
| پدربزرگ و مادربزرگ مادری یا یکی از آنها و پدربزرگ و مادربزرگ پدری یا یکی از آنها | پدربزرگ و مادربزرگ پدری یا یکی از آنها: دو سوم اموال پدربزرگ و مادربزرگ مادری یا یکی از آنها: یک سوم | در صورتی که پدربزرگ و مادربزرگ پدری هر دو در قید حیات باشند سهم الارث (دو سوم اموال متوفی) به نسبت دو به یک بین آنها تقسیم می‌شود و اگر فقط یک نفر از آنها زنده باشد به طور کامل به وی تعلق می‌گیرد. در صورتی که پدربزرگ و مادربزرگ مادری هر دو در قید حیات باشند سهم‌الارث (یک سوم اموال متوفی) به طور مساوی بین آنها تقسیم می‌شود و اگر فقط یک نفر از آنها زنده باشد این میزان از ارث به طور کامل به آنها تعلق می‌گیرد. |
| چند برادر یا چند خواهر پدری یا مادری | تقسیم ماترک به نسبت مساوی | |
| چند برادر و خواهر پدری | به نسبت دو به یک ارث می‌برند | |
| چند برادر و خواهر پدری و چند برادر و خواهر مادری | برادر و خواهر مادری: یک سوم اموال به طور مساوی برادر و خواهر پدری: تقسیم به نسبت دو به یک | |
| چند برادر و خواهر پدری و یک برادر یا خواهر مادری | برادر یا خواهر مادری: یک ششم چند برادر و خواهر پدری: مابقی اموال به نسبت دو به یک | |
| پدربزرگ و مادربزرگ مادری و پدربزرگ و مادربزرگ پدری (اجداد) و خواهر و برادر | پدربزرگ و مادربزرگ مادری و خواهر و برادر: یک سوم به نسبت مساوی پدربزرگ و مادربزرگ پدری و خواهر و برادر: دو سوم به نسبت دو به یک |
جدول سهم‌الارث طبقه سوم
| وراث | سهم‌الارث | توضیحات |
|---|---|---|
| یک عمه یا خاله یا عمو یا دایی | تمامی ماترک را به ارث می‌برد | |
| چند عمو یا چند عمه پدری یا مادری | تقسیم ماترک به نسبت مساوی | |
| چند عمو و عمه پدری | تقسیم ماترک به نسبت دو به یک | |
| چند عمو و عمه مادری | تقسیم ماترک به نسبت مساوی | |
| چند عمو و عمه پدری و چند عمو و عمه مادری | عمو و عمه پدری: تقسیم ماترک به نسبت دو به یک عمو و عمه مادری: تقسیم ماترک به نسبت مساوی | |
| چند عمو و عمه پدری و یک عمو یا عمه مادری | عمو یا عمه مادری: یک ششم چند عمو و عمه پدری: تقسیم ماترک به نسبت دو به یک | |
| چند دایی و چند خاله پدری یا مادری | تقسیم ماترک به نسبت مساوی | |
| چند دایی و خاله پدری و چند دایی و خاله مادری | چند دایی و خاله مادری: یک سوم اموال به نسبت مساوی چند خاله و دایی پدری: مابقی اموال به نسبت مساوی | |
| چند دایی و خاله پدری و یک دایی یا خاله مادری | خاله یا دایی مادری: یک ششم چند دایی و خاله پدری: مابقی اموال به نسبت مساوی | |
| چند عمو و چند عمه و چند دایی و چند خاله | چند عمو و چند عمه: دو سوم چند دایی و چند خاله: یک سوم | |
| زوج یا زوجه | یک سوم | مابقی اموال سهم عمه و عموها و خاله و دایی‌ها خواهد بود |